+1 (1)
Od chwili narodzin człowiek doświadcza różnych trudności i musi radzić sobie z wyzwaniami, jakie przed nim wyrastają. Szczególnie narażone na sytuacje stresowe są dzieci i młodzież.
Dzieci nie od dzisiaj sprawiają problemy wychowawcze, jednak coraz więcej rodziców nie potrafi odróżnić zachowania mieszczącego się w normie, od tego które wymaga konsultacji ze specjalistą. Często wizyta u psychologa kojarzy się z czymś wstydliwym, dlatego tak trudno podjąć im zdecydowane kroki i udać się z dzieckiem do przychodni po poradę. Nadal pokutuje stwierdzenie, że jak o problemie się nie mówi, to go nie ma. Nic bardziej mylnego, kumulacja emocji o charakterze agresywnym w konsekwencji może stanowić poważne zagrożenie dla psychicznego zdrowia jednostki i nie tylko.
Na dodatek zmianie uległ sposób wychowania dzieci. Większość rodziców chce być za wszelką cenę akceptowanym przez swoje pociechy, co skutkuje traktowaniem ich raczej po koleżeńsku niż jako swoich podopiecznych. Dzieciom poświęcane jest znacznie mniej uwagi, a najważniejsze w sposobie wychowania jest unikanie niepotrzebnych konfliktów. Bardzo często, w takiej sytuacji, dzieci doświadczają „syndromu małego cesarza”. Ma to miejsce wtedy, gdy młodzieniec postrzegany jest jako najważniejszy członek rodziny, a jego opiekunowie starają się mu zapewnić jak najlepszą przyszłość, często nie zwracają uwagi na swoje potrzeby. W przyrodzie można spotkać również nadopiekuńczych rodziców, którzy zbyt dużą wagę przywiązują do kontroli, tego co ich wychowanek robi.
Definicja zaburzeń zachowania
Maria Szecówka-Nowak definiuje zaburzenia zachowania jako:
„(…)niepsychotyczny zespół zachowań dzieci i młodzieży objawiający się odchyleniem od oczekiwanego zachowania zgodnego z normami społecznymi. Chodzi tu o zachowania o różnym stopniu natężenia aspołeczne, antyspołeczne i przestępcze(…)”
Zaburzenia u dzieci i młodzieży
Jednym z najczęściej diagnozowanym zaburzeniem u dzieci i młodzieży jest zaburzenie zachowania. Autorzy ICD-10 połączyli w jedną grupę zaburzenia zachowania i zaburzeni emocji u dzieci, tworząc grupę mieszaną.
Amerykanie szacują, że zaburzenia zachowania dotyczą 5-10% dzieci oraz 24% adolescentów. Z danych epidemiologicznych wynika, że na ogół częściej – zaburzenia zachowania – dotyczą chłopców niż dziewcząt oraz że zachowania, takie jak nieposłuszeństwo czy wybuchy złości mogą być zapowiedzią wystąpienia poważniejszych zachowań dyssocjalnych w późniejszym okresie.
Jakie są najczęstsze przyczyny zaburzeń zachowania?
- genetyka, w tym dysfunkcja metabolizmu neuromediatorów oraz zaburzenia rozwoju struktur czynnościowych mózgu
- rodzina – przywiązanie pozabezpieczne
- nadużywanie psychoaktywnych substancji przez rodziców
- nieprzystosowawcze mechanizmy obronne
- PTSD
Na jakiej postawie można ocenić nieprawidłowe zachowanie?
Nieprawidłowe zachowania to w dużej mierze te, które nie mieszczą się w przyjętych normach społecznych oraz zasadach moralnych, przy czym psycholog powinien zwrócić uwagę na proces ich przyswajania oraz przestrzeganie. Najczęściej są to normy prawne. Nieprawidłowe zachowania to m.in.: wagary, kradzież czy niszczenie przedmiotów.
Diagnozując nieprawidłowe zachowania bierze się pod uwagę również proces adaptacyjny między dzieckiem a środowiskiem. Inne normy będą dla dziecka pozbawionego opieki dorosłych, a inne dla dziecka wychowywanego przez nadopiekuńczych rodziców.
Inne normy będą dla dziecka pozbawionego opieki dorosłych, a inne dla wychowywanego przez nadopiekuńczych rodziców
Jakie są kryteria diagnostyczne zaburzenia zachowania według ICD-10?
- Powtarzające się zachowania dyssocjalne, agresywne lub buntownicze.
- Charakter zachowań należy ocenić odnosząc je do etapu rozwoju dziecka.
- Zaburzenia trwają nie mniej niż 6 miesięcy.
- Nie stwierdza się objawów: schizofrenii, całościowych zaburzeń rozwoju, manii, zaburzeń hiperkinetycznych ani depresji.
Typy zaburzeń zachowań wg ICD-10
Międzynarodowa klasyfikacja ICD-10 wyróżnia 4 typy zaburzeń zachowania, w tym:
- zaburzenie zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego
- zaburzenie zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji
- zaburzenie zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji
- zaburzenia opozycyjno-buntownicze
Warto zauważyć, że kryterium rozróżniającym może być zdolność funkcjonowania w grupie. Czwarta kategoria została wprowadzona ze względu na trudności diagnostyczne u dzieci młodszych, w wieku poniżej 10 lat. Dodatkowo zaburzenie zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego charakteryzuje występowanie zachowań dyssocjalne, agresywne lub buntownicze wyłącznie w środowisku rodzinnym, zaś integracja z grupą rówieśniczą jest w normie.
Kluczowe objawy zaburzeń zachowania:
- używanie narzędzi mogących zranić innych
- częste okrucieństwo fizyczne wobec innych
- rozmyślne niszczenie przedmiotów należących do innych (nie obejmuje podpalenia)
- przestępstwa w konfrontacji z ofiarą (wymuszenia, wyrwanie toreb)
- włamania do mieszkań, domów lub samochodów
- zmuszanie do zachowań seksualnych
Jak leczyć zaburzenia zachowania?
Leczenia farmakologicznego zaburzeń zachowania nie jest efektywne. Jakiś czas temu próbowano zredukować agresywność w zaburzeniach zachowania, takimi lekami jak: lit, tiorydazyna, haloperidol czy neuroleptyki atopowe, jednak przynosiły one zbyt wiele niepożądanych skutków ubocznych. Również nie został potwierdzony pozytywny wpływ leków przeciwdepresyjnych oraz terapii indywidualnej zorientowanej psychodynamicznie, zaś stwierdzono, że niekorzystny wpływ ma terapia grupowa.
Leczenia farmakologicznego zaburzeń zachowania nie jest efektywne
Jak na razie najlepszą efektywność wykazują metody oddziaływania środowiskowego – oddziaływanie treningowe dla rodziców, matek samotnie wychowujących dzieci, nauczycieli czy wychowawców. Leczenie w przypadku zaburzeń zachowania u dzieci i młodzieży powinno obejmować terapię rodziny, systemową interwencję w środowisku szkolnym oraz opiekę indywidualną dostosowaną do potrzeb jednostki.
