Określenie psychopata przywodzi na myśl brutalne sceny morderstw, jednak jest to dość mylące przekonanie. Szacuję się, że na świecie żyje więcej psychopatów niż zostało ujawnionych i udokumentowanych przypadków. Wielu psychiatrów i psychologów oraz innych specjalistów badających zjawisko psychopatii twierdzi, że na antyspołeczne zaburzenie osobowości cierpi wielu polityków czy ludzi pracujących w show-biznesie. Psychopaci stanowią około 3% populacji, a zaburzenie to jest częściej diagnozowane u mężczyzn niż u kobiet.
Dodatkowo psychopaci na co dzień potrafią być niezwykle miłymi i czarującymi osobami, posiadającymi nieodparty urok i charyzmę. Osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości mają poważne deficyty w odczuwaniu emocji oraz inteligencje emocjonalną niemal na poziomie zerowym. Psychopaci traktują inne osoby instrumentalnie jako środek do osiągnięcia celu, dlatego podejrzewa się, że tak wielu znanych polityków, robiących zawrotną karierę, cierpiało lub cierpi na to zaburzenie.
Kim jest psychopata?
Psychopatia jest uważana za zaburzenie psychiczne, o charakterze trwałym. Neurobiolodzy twierdzą, że zaburzenie to wynika z nieprawidłowości mózgu, które wpływają na ich zdolność odczuwania emocji. Leczenie psychopatii jest bardzo trudne, dlatego że większość osób cierpiących na to zaburzenie osobowości nie zgłasza się z własnej woli do terapeuty oraz podejmowana terapia nie jest w 100% skuteczna.
Psychopatę może charakteryzować m.in.:
- brak poczucia winy oraz niezdolność wyciągania wniosków z doświadczeń,
- niska tolerancja na frustracje,
- przypadkowe kontakty seksualne,
- potrzeba stymulacji,
- skłonność do odczuwania nudy,
- brak umiejętności planowania długoterminowych celów,
- niski próg wyzwalania agresji,
- brak umiejętności nawiązywania trwałych kontaktów interpersonalnych,
- lekceważenie norm, reguł i zachowań społecznych,
- nie liczenie się z uczuciami innych,
- tendencja do obwiniania innych,
- autodestrukcyjny wzorzec zachowań,
- płytki afekt,
- nieadekwatnie wysokie poczucie własnej wartości,
- charyzma,
- wzbudzania do siebie zaufania innych i manipulowania nimi;
Jak zdemaskować psychopatę?
Psychopatę można rozpoznać już we wczesnym dzieciństwie, bo około 5-6 roku życia, a nawet czasem wcześniej. Należy jednak być bardzo ostrożnym w stawianiu diagnozy, ponieważ rozpoznanie może okazać się stygmatyzujące. Psychopatę cechuje m.in.: brak umiejętności tworzenia związków emocjonalnych, egocentryzm czy nadmiernie wysoka samoocena. Należy pamiętać, że psychopata wcale nie musi być seryjnym mordercą, a u 96% sprawców zabójstw, nie zdiagnozowano zaburzeń psychotycznych. Dodatkowo takie osoby często postrzegane są jako bardzo dobrze zaadoptowane do środowiska, mimo tego, że w rzeczywistości tak nie jest.
Do diagnozy psychopatii można użyć triady McDonalda. Są to czynniki ryzyka, których wystąpienie przed 15 rokiem życia może wskazywać na antyspołeczne zaburzenie osobowości.
Triada McDonalda obejmuje:
- moczenie nocne,
- torturowanie zwierząt,
- piromanię;
Do rozpoznania psychopatii wykorzystuje się również test Hare Psychopathy Checklist-Revised, który obejmuje obserwacje w czasie wywiadu oraz dane pochodzące z oficjalnych dokumentów, np. kartoteki policyjnej.
Różna oblicza psychopatów
Najstarszą klasyfikację psychopatii wprowadził Ceckley, który podzielił ją na:
- typ pierwotny,
- typ wtórny;
Dodatkowo w popularnej literaturze można spotkać się z takimi podtypami jak, niezrównoważeni oraz charyzmatyczni psychopaci. Pierwszy typ charakteryzuje częstsza skłonność do zachowań agresywnych niż w przypadku innych podtypów. Niezrównoważeni psychopaci są bardziej podatni na różnego rodzaju uzależnienia oraz zaburzenia seksualne. Z drugiej strony wyróżnia się charyzmatycznych psychopatów, którym nie sposób się oprzeć. Są na tyle czarującymi osobami, że potrafią przekonać prawie każdego do swoich racji.
Stadium przypadku
Jednym z bardziej znanych psychopatów w Polsce był Karol Kot. Młody mieszkaniec Krakowa, bo zaledwie żyjący 22 lata, został oskarżony pod koniec lat 60. XX wieku o zamordowanie dwóch osób, dziesięć prób zabójstwa oraz cztery podpalenia. Wampir z Krakowa (pseudonim Karola Kota) znany był z niewybrednego słownictwa, o czym można przekonać się czytając przeprowadzony, przed wykonaniem kary śmierci, z nim wywiad. Karol mówi między innymi, że „lubił pić ciepłą krew” czy „przyjemność sprawiał mu widok zarzynanych zwierząt i ich rozbieranie.”
Ciekawym przykładem psychopatii jest również historia Phineas’a Gage, który dopiero po wypadku, w którym doznał uszkodzenia mózgu, zaczął wykazywać cechy osobowości antyspołecznej. Wypadek miał miejsce w Vermont, gdzie Gage pracował jako brygadzista. W wyniku eksplozji ładunku, przy budowie kolei, mężczyzna doznał uszkodzenia brzuszno-przyśrodkowej kory przedczołowej. Od tej pory jego charakter uległ zmianie, Phineas stał się grubiański i agresywny, choć wcześniej był spokojnym i zrównoważonym człowiekiem. Jego przypadek nasuwa na myśl pytanie, czy psychopatia jest nabywa, czy wrodzona.