+2 (6)
Sen fizjologiczny jest stanem czynnościowym układu nerwowego o obniżonej aktywności ruchowej, spadku wrażliwości na bodźce zewnętrzne, ze zwolnieniem tempa oddychania i pracy serca oraz czasową utratą przytomności. Następuje to na skutek procesu hamowania w OUN (w układzie siateczkowatym). Sen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania fizjologicznego i psychicznego.
Sen fizjologiczny występuje w rytmie dobowym, na przemian z czuwaniem. Składa się z dwóch faz: NREM (wolnofalowa) i REM (paradoksalna). W fazie REM występują marzenia senne, dochodzi do obniżenia napięcia mięśniowego i szybkiego ruchu gałek ocznych, to w jej czasie głębokość snu jest najmniejsza, wtedy zapamiętują się informacje z okresu czuwania. Z wiekiem tracimy na ilości z fazy REM, stąd najbardziej śnią dzieci. Z kolei brak fazy NREM powoduje zaburzenia pracy mózgu.
Poza snem fizjologicznym wyróżniamy sen podstawowy (utrata przytomności wskutek podania leków w celu znieczulenia ogólnego, dożylne lub doodbytnicze) oraz sen narkotyczny (uzyskany pod wpływem środków uspokajających, narkotyków, alkoholu, związków chemicznych; dochodzi tu do niedrożności oddechowej i ośrodkowej niewydolności oddechowej, sen mija z chwilą wygaśnięcia działania leków).
Jaki jest sens snu?
Sen ma ogromne znaczenie dla układu nerwowego. W jego czasie dochodzi do obniżenia temperatury ciała, zatem oszczędzana jest energia, dochodzi do procesu zapamiętywania podczas fazy REM, zanika aktywność neuronalna w niektórych obszarach mózgu, co prowadzi do regeneracji OUN, sen reguluje także gospodarkę hormonalna.
Jak ważny jest sen?
Sen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Brak snu powoduje szereg zaburzeń fizjologicznych i psychicznych.
Początkowo jest to:
- zaburzenie uwagi, koncentracji
- zmienność nastroju
- spadek tempa reakcji psychoruchowej
- obniżenie motywacji
- utrudniona zdolność do podejmowania decyzji
- przecenianie swoich możliwości
- obniżenie zdolności do twórczego myślenia.
Z czasem pojawiają się:
- stany zbliżone do psychozy
- stany paranoidalne
- halucynacje
- zaburzenia immunologiczne (niewłaściwa aktywność limfocytów).
„Sowy” i „skowronki”
Postęp cywilizacyjny, praca zawodowa, tempo życia, system pracy, stres, posiadanie małych dzieci wpływa na to ile godzin spędzamy na śnie. Nie zawsze ta ilość pokrywa się z naszymi potrzebami. Nie zawsze też śpimy w nocy. Ogólnie populacje można podzielić na „skowronki” i „sowy”. Te pierwsze idą spać wcześnie i wstają o świcie, potrafią pracować tylko za dnia. Wraz ze wschodem słońca są rześkie i prawie nie potrzebują budzika. Natomiast druga grupa śpi do późna, długo zbiera się do aktywności, szczyt ich formy to godziny wieczorne, mogą oni bez problemów pracować w nocy, dobrze się z tym czują i w taki sposób działają najaktywniej.
Ile godzin snu potrzebujemy?
Długość snu zmienia się z wiekiem. Nowo narodzone dzieci śpią nawet do 16 godzin na dobę. Nieco krócej, bo ok. 13-14 godzin potrzebują niemowlęta od 3 do 23 miesiąca życia. Dzieci w wieku przedszkolnym maja obowiązkowe „leżakowanie”. W ten sposób uzupełniają niedobory snu z pory nocnej, gdyż ich zapotrzebowanie waha się pomiędzy 10 a 11 godzin. Dzieci w wieku 6-9 lat powinny sypiać 10 godzin, podobnie jak młodzież 10-13-letnia. Z kolei uczniowie szkoły ponadgimnazjalnej powinny sypiać 8h. Taki czas trwania snu jest charakterystyczny dla osób do 30 r. ż. Potem do 50 r. ż. maleje on na 7h. Osoby po 50-tce sypiają już tylko 6h i taka malejąca tendencja utrzymuje się cały czas.
Z przytoczonych danych wynika, że osoby dorosłe sypiają 7-9h. Ale czy tak było zawsze? Okazuje się że ludzie dawniej sypiali krócej, 4-5h. Byli oni mniej aktywni zawodowo, mniej obciążeni przez pracę, obowiązki domowe, słabiej narażeni na niekorzystnie działanie czynników środowiskowych. Ich rytm dobowy był zależny od pory roku oraz od ilości światła słonecznego.
Skutki długotrwałego niedoboru snu:
-
zaburzenia hormonalne (istotne znaczenie głównie dla kobiet, pojawiają się kłopoty z miesiączkowaniem, z cerą, u mężczyzn spada poziom testosteronu, nawet o 15% na dobę)
-
cukrzyca (dochodzi do spadku wrażliwości na insulinę)
-
nadciśnienie (sen trwający krócej niż 5h podnosi ryzyko zaburzenia ciśnienia aż 500-krotnie, do tego dochodzą bóle wieńcowe i udar mózgu, u osoby zdrowej w czasie snu obniża się ciśnienie, co powoduje regenerację układu krwionośnego)
-
rośnie ryzyko zachorowania na Alzheimera (brak snu nasila powstawanie blaszek amyloidalnych starczych, co uważa się za główny czynnik chorobotwórczy, zaburza się też poziom białka regulującego cykl sen-czuwanie, czyli oreksyny, a ono ma również wpływ na rozwój Alzheimera)
-
nadwaga (zaburza się poziom greliny, hormonu wytwarzanego przez komórki żołądka, mającego wpływ na regulację apetytu i masy ciała; ważny jest też poziom leptyny, hormonu regulującego równowagę energetyczną, u niedosypiających spada poziom leptyny, a rośnie greliny, co pobudza apetyt )
-
zaburzenia serca (jako konsekwencja nadciśnienia i zaburzenia gospodarki hormonalnej)
-
osłabienie OUN (mniejsza objętość kory mózgu, zaburzenia hipokampu, niszczą się osłonki komórek nerwowych, prowadzi to do zaburzenia przewodzenia bodźców)
-
zaburzenia skóry (trądzik, nasilają się zmiany atopowe, skóra jest szara, ziemista, „chora” w odbiorze )
-
spadek odporności (nieprawidłowości w krwinkach białych, rośnie ryzyko nowotworu)
-
depresja i stany lękowe (rośnie ryzyko zapadnięcia na te schorzenia).
Jak widać z przytoczonych przykładów sen odgrywa znaczącą rolę w naszym życiu. Owszem, ktoś powie, że przesypianie 1/3 życia jest marnowaniem czasu. Warto jednak spać, zadbać o dobry sen, a nie o wymuszony środkami farmakologicznymi czy używkami techniczny proces.
Jest wiele dobrodziejstw z regularnego i prawidłowego snu. Często studenci i uczniowie „zarywają” noce z powodu nauki. Tymczasem lepiej położyć się wcześniej, przeczytać notatki o jeden raz mniej, a zaufać procesom zapamiętywania w czasie fazy REM. Architekci, graficy czy projektanci też powinni zadbać o nocny wypoczynek, który sprzyja kreatywności. Kobiety w trosce o swoją cerę czy figurę również nie powinny zaniedbywać snu.
Pamiętajmy zatem o odpowiednim oświetleniu, przewietrzeniu pomieszczenia w którym śpimy, ustawmy temperaturę bliską 18oC, jak pokazują badania, ma to wpływ na długość i jakość snu. W końcu sen to zdrowie!
