Najważniejsza jest diagnoza
Bardzo ważne jest także, aby w ogólnej diagnozie uwzględnić wywiad z rodzicami bądź opiekunami dziecka. Najczęściej w diagnostyce zdolności używa się Skali Inteligencji Wechslera, która służy do badania jednostek w wieku od 6 do 16 lat, a więc ma bardzo szerokie zastosowanie. Należy pamiętać, że w procesie identyfikacji uczniów zdolnych, nie powinny być one jednym kryterium na podstawie, którego dokonywana jest diagnoza. Dodatkowo psycholodzy formułujący diagnozę mogą wspierać się wynikami uzyskanymi z kwestionariuszy badających cechy osobowościowe dziecka, a także odporność na stres czy rodzaj motywacji. Należy pamiętać, że dzieci uzdolnione poznawczo dość często realizują niespełnione ambicje rodziców i nauczycieli. Z tego też powodu mogą one przeżywać frustrację na różnych płaszczyznach oraz mieć trudności z akceptacją przegranej. Ich zdolności czasami mogą być ponadprzeciętne, jednak zazwyczaj nadrabiają ciężką pracą.
W przypadku rozpoznania u dzieci specjalnych zdolności należy otoczyć je kompletną opieką, planując indywidualny program edukacji (uwzględniający zarówno słabe, jak i mocne strony). Niezależnie od wieku ucznia diagnoza powinna: być zawsze oparta o wybraną definicję/teorię zdolności oraz uwzględniać kilka wskaźników. Wszystko, dlatego że zdolności mogą ujawniać się na różnych płaszczyznach i obejmować kilka aktywności jednostki. Dość często w diagnostyce wykorzystuję się strategię określaną jako: „bank” lub „pula talentów”, stosowaną również przez duże korporacje mocno zaangażowane w zarządzanie talentami. Pula talentów pozwala na objęcie dodatkową opieką edukacyjną osoby, u których wystąpiły problemy z identyfikacją uzdolnień. Jest to bardzo ważne w przypadku osób posiadających zdolności twórcze, a które nierzadko odbierane są przez nauczycieli jako krnąbrne i nieposłuszne.
Niepsychologiczne metody identyfikacji
Do niepsychologicznych metod identyfikacji osób zdolnych zalicza się nominację, która dość często obarczona jest błędem subiektywizmu. Najczęściej nominacji udzielają pedagodzy, którzy to albo w sposób formalny albo nieformalny, włączają poszczególnych uczniów do specjalnego programu edukacyjnego. Identyfikacja osób zdolnych może być również poprzedzona nominacją rodziców, kolegów bądź samego ucznia. Rodzice, którzy znają najlepiej możliwości swojego dziecko, mogą zwrócić się do pedagoga szkolnego z prośbą o uwzględnienie jego w specjalnym programie nauczania, który będzie rozwijaj jego pasję. Nominacje koleżeńskie mogą pojawiać się w wyniku wykorzystania przez pedagoga bądź wychowawcę elementów gry lub zabawy w trakcie trwania godziny wychowawczej. Wtedy to, np. wszyscy uczniowie w sposób jawny bądź nie, mogą wskazać wg własnego uznania, ucznia najbardziej uzdolnionego w konkretnym przedmiocie. Bardzo często uczniowie najbardziej lubiani, cieszący się dużym zaufaniem oraz posiadający zdolności organizacyjne nominowani są do samorządu szkolnego bądź klasowego. Co najważniejsze jest to dość obiektywny wybór, dlatego że większość uczniów chce by ich interesy reprezentowała osoba sumienna, odpowiedzialna i zorganizowana. Wnioskować z tego można, że bardzo prawdopodobnym jest to, że wygra osoba uzdolniona społecznie (posiadająca zdolności przywódcze). Autonominacja jest szczególnym typem nominacji. Zazwyczaj do specjalnych programów zgłaszają się jednostki odczuwający duży „głód” wiedzy. Są to najczęściej osoby uzdolnione artystycznie, twórczo lub naukowo.
Do identyfikacji i diagnozy uczniów zdolnych w szkołach mogą być również wykorzystywane skale wskaźnikowe, które służą do oceny określonych dyspozycji jednostki. Opierają się ona na przyjętej definicji i teorii zdolności na podstawie, której tworzy się stwierdzenia, które określają/charakteryzują osobę zdolną. Zaletą tego narzędzia jest możliwość zbadania różnych typów zdolności, np. artystyczne uzdolnienie połączone z aktywnością muzyczną.
Rodzice, którzy znają najlepiej możliwości swojego dziecko, mogą zwrócić się do pedagoga szkolnego z prośbą o uwzględnienie jego w specjalnym programie nauczania
Strategie identyfikacji uczniów zdolnych
Wyróżnia się różne strategie identyfikacji uczniów zdolnych. Jedną ze strategii jest procedura identyfikowania według A. Tannenbauma. Uważał on, że rozpoznaniu zdolności powinien towarzyszyć cel znalezienia dla jednostki uzdolnionej właściwego miejsca w procesie kształcenia. Według Tannenbauma proces identyfikowania ucznia zdolnego powinien składać się z trzech elementów, tj.: przesiewowy, selekcyjny oraz różnicowania. Na etapie przesiewowym do puli osób zdolnych zaliczane są również jednostki, które wykazują niewielkie oznaki uzdolnień. Do dalszego etapu przechodzą dzieci, które po uwzględnieniu takich informacji, jak: iloraz inteligencji, indywidualne osiągnięcia w danej dziedzinie, zdolności kierunkowe i twórcze, cechy osobowości oraz aktywność poza planem zajęć – okazały być się lepsze od innych. Co ciekawe dzieci posiadające takie cechy, jak: upór, oraz umiłowanie do pracy – mają większe szanse znaleźć się w drugim etapie. Ostatni etap ma na celu identyfikację uczniów, którzy wykazują zdolności w specyficznych obszarach działalności. Dzięki procedurze zaproponowanej przez Tannenbauma dzieci zdolne dostają się do specjalnych grup, w których ich kształcenie dostosowane jest do indywidualnych możliwości. Jedną z zalet tego modelu jest jego etapowość, która pozwala na minimalizacje ryzyka popełnienia błędu w identyfikacji uzdolnień.
